Người Việt ta có câu “ tháng tám giỗ cha, tháng ba giỗ mẹ”,
hòa chung vào tiết thanh minh lễ hội Phủ Thượng Đoạn diễn ra từ 1/3 đến 15/3 âm
lịch . Phủ Thượng Đoạn là nơi thờ Mẫu một
trong “ Tứ linh từ ” theo tín ngưỡng của người Việt. Phủ Thượng Đoạn nằm trên đất
phường Đông Hải – Quận Hải An, Hải Phòng.
Phủ Thượng Đoạn
dựng trên khu đất cao, thoáng đãng. Phủ trông về hướng nam trong tư cách “thánh
nhân nam diện nhi thính thiên hạ” có nghĩa bậc thánh nhân ngồi quay hướng nam
mà nghe thiên hạ tâu bày; trước mặt phủ có hồ nước là điểm tụ thuỷ tạo nên thế
phong thuỷ đảm bảo sự hài hoà âm dương và nhằm tích phúc cho thế đất nơi đây.
 |
| Phủ Thượng Đoạn_Hải Phòng |
Theo truyền ngôn,
phủ được xây dựng khoảng thế kỷ 16 và đã qua nhiều lần tu sửa, tôn tạo. Phủ
Thượng Đoạn là một công trình kiến trúc cổ tương đối quy mô và bề thế. Kiến
trúc phủ bố cục theo lối “tiền nhất - hậu đinh”, gồm có 3 lớp: tam quan, bái
đường và hậu cung.
Ở phủ Thượng Đoạn,
Mẫu không chỉ có một mà gồm cả một hệ thống đầy đủ:
- Tam toà thánh
mẫu: là hệ thống sáng tạo tượng trưng cho sức mạnh của tự nhiên.
- Ngũ vị tôn ông
là 5 quan lớn cai quản và thực hiện ý đồ của mẫu ở 5 phương;
- Tứ phủ quan
hoàng, tứ phủ thánh cô, tứ phủ thánh cậu: là những người phụ tá giúp việc của
Mẫu;
- Hậu cung, cạnh
ban Tam toà thánh mẫu đặt ban thờ Thánh phụ, Thánh mẫu;
Hàng năm vào dịp
tháng 3 âm lịch, phủ Thượng Đoạn tưng bừng mở hội với các hoạt động tế, lễ và
đặc biệt trong lễ hội có nghi thức rước kinh sách từ chùa Vẽ về Phủ để phối
thờ. Đây là một hoạt động của lễ hội nhằm nhắc lại sự tích của thánh mẫu: tương
truyền trong một kiếp hoá thân chúa Liễu đã quy tam bảo nên lễ hội của phủ có
nghi thức rước kinh phật. Bên cạnh các hoạt động tế lễ trang nghiêm, rước sách
kính cẩn, lễ hội phủ Thượng Đoạn còn tổ chức một số trò chơi dân gian như tổ
tôm điếm, hát ca trù, hát chèo, hát chầu thánh mẫu,… thu hút đông đảo nhân dân
và du khách trong, ngoài thành phố về dâng hương và tham dự lễ hội nơi
cửa mẫu.
 |
| Hội Phủ Thượng Đoạn_Hải Phòng |
Lễ hội được tổ chức theo
lối cách nhật. Ngày mồng Một bắt đầu vào hội với tế lễ nhập tịch do dân làng
thượng Đoạn thực hiện. Trước một ngày nhập tịch, dùng lễ trầu, rượu, gà, xôi
cáo yết rồi dùng nước thơm tắm thần vị, tắm xong lại lau phủ nước trầm hương
một lượt nữa, gọi là lễ mộc dục. Tắm xong thì phong áo mũ đại trào, có thể bằng
vải, có thể bằng giấy, xong tế một tuần, gọi là tế gia quan. Ngày mồng hai hợp
tế 3 xã là Đoạn Xá, Vạn Mỹ, Thượng Đoạn. Tối mồng hai tổng Hạ Đoạn cử một đoàn
chức sắc, chức dịch, lão hạng đến làm lễ yết. Ngày mồng ba tế hàng huyện vì đây
là một trong những ngũ linh từ của huyện An Dương. Sau đó đóng cửa
Phủ từ ngày mồng bốn cho đến hết ngày mồng bảy.
Ngày mồng 8 mở cửa từ sáng
sớm, hội lại tiếp diễn, nghi thức tế lễ giống như lần trước. Đặc biệt sáng ngày
11 hội tổ chức đám rước thần tượng chúa Liễu từ Phủ Thượng Đoạn ra chùa tân (
nay là chùa Vẽ ) để làm lễ chư Phật, xin nghênh rước kinh sách về Phủ để phối
thờ hưởng hội lễ. Đến ngày 14 tháng ba thì tổ chức rước trả lại chùa. Tương
truyền trong một kiếp hóa thân, chúa Liễu đã quy Tam Bảo nên lễ hội của Phủ có
việc rước kinh phật này nhằm nhắc lại sự tích của Thánh Mẫu.
Trong những ngày
này, du khách bốn phương từ khắp nẻo đường đổ về tấp nập, áo quần đua sắc ai
nấy đều hồ hởi, vui tươi. Trong Phủ khói hương nghi ngút, ngoài sân cờ tán bay
phấp phới, người vào Phủ kẻ đến chùa, kẻ ra đền chen chúc ngược xuôi. Ngoài
hoạt động tế lễ trang nghiêm, rước sách kính cẩn và vui nhộn, ngày h ội Phủ
Thượng Đoạn còn tổ chức một số trò chơi dân gian như : tổ tôm điếm, đánh cờ,
hát ca trù, hát chèo, múa rối nước ...để du khách cùng tham dự, đông nhất vẫn
là đám hát chầu Thánh Mẫu.
Với những giá trị
và ý nghĩa đó của di tích, ngày 21/1/1992 di tích phủ Thượng Đoạn đã được Bộ
Văn hoá Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật theo Quyết định số
97/QĐ và trở thành một trong “tứ linh từ” thiêng liêng của huyện cổ An Dương.
LỄ HỘI PHỦ THƯỢNG ĐOẠN
4/
5
Oleh
Minh Thùy
